Ο Ζυλιέν Σορέλ, γιος ενός ξυλουργού σε μια μικρή επαρχιακή πόλη της Γαλλίας την εποχή της Παλινόρθωσης, μαθητής ενός παλιού πολεμιστή του Ναπολέοντα αλλά και του τοπικού εφημέριου, ένας έξυπνος, ημιμαθής, ρομαντικός νεαρός γεμάτος φιλοδοξίες, προσπαθεί να ξεφύγει από τις ρίζες του και να ανέλθει, φεύγει για το Παρίσι, ερωτεύεται χωρίς να το καταλάβει, μάχεται και ηττάται. Το Κόκκινο και το μαύρο, το κατεξοχήν μυθιστόρημα του 19ου αιώνα, είναι το προγραμματικό κείμενο της κοινωνικής κινητικότητας: ο Ζυλιέν εργάτης, μαθητευόμενος ιερέας, παιδαγωγός, γραμματέας, κοσμικός, διπλωμάτης, κατάσκοπος, ευγενής, υπαξιωματικός, εγκληματίας και θανατοποινίτης, θα μπορούσε να έχει γίνει ξυλέμπορος, ιερέας ή επαναστάτης, να έχει παντρευτεί την καμαριέρα της ερωμένης του, μια πάμπλουτη Ρωσίδα κληρονόμο ή μια νεαρή αριστοκράτισσα του Παρισιού. Ο Σταντάλ αποδίδει με την ανάλαφρη ειρωνεία του τις αδυναμίες και το διχασμό του ήρωά του, την ασταθή αυτοκατανόηση και την κωμωδία της εσωτερικής του ζωής, παίζοντας με τη γλώσσα της φιλοδοξίας και του έρωτα, και συμπυκνώνοντας προκαταβολικά την πορεία όλων των ηρώων του 19ου αιώνα.

Οι Σκλάβοι στα δεσμά τους, κορυφαίο έργο του Θεοτόκη, είναι ένα μυθιστόρημα σκληρής κοινωνικής κριτικής, που ονειρεύεται μεν την παγκόσμια δικαιοσύνη, αλλά μαζί αναρωτιέται για την ανθρώπινη αδυναμία και για το ανθρώπινο πεπρωμένο: για την ανθρώπινη τραγωδία. Γιατί τα δεσμά που διαγιγνώσκει ο Θεοτόκης, μέσα από τις σύνθετες γεωγραφίες του μυθιστορήματος, αφορούν εντέλει την ανθρώπινη κατάσταση. Υπερβαίνουν την επιφάνεια, τις συναισθηματικές και κοινωνικές εντάσεις, την απλή ιστορία της παρακμής μιας οικογένειας, για να ρίξουν μια απαισιόδοξη ματιά στη βαθύτερη ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης.