Σονέτα

Από τις αρχές του 19ου αιώνα με την εξαντλητική μελέτη των Σο­­­νέτων γίνεται προσπάθεια να κατανοηθεί και να ψηλαφηθεί ο άν­­θρωπος Σαίξπηρ. Ο ύπατος των Άγγλων ρομαντικών Ουίλλιαμ Ουέρτζουερθ, βέβαιος πως η μισοφώτιστη ιστορία μες στα ποιή­­ματα ήταν αληθινή, θα γράψει με έμφαση: «Μ’ αυτό το κλειδί ο Σαίξπηρ ξεκλείδωσε την καρδιά του» / «With this key Shakespeare unlocked his heart» (στο «Scorn not the sonnet», στ. 3). Ο Κητς, ο Έμερσον, ο Τζων Μπέρρυμαν το 1970, ο Χάρολντ Μπλουμ («το εγώ των Σονέτων είναι ο θεατρικός συγγραφέας και ηθοποιός Σαίξπηρ», How to Read and Why, Scribner 2000, σ. 111) συναινούν σ’ αυτό, μολονότι κάποιοι αισθάνονται πως ο άνθρωπος Σαίξπηρ παραμένει ασύλληπτος και στην ποίηση και στο θέατρό του.
Οι εμπειρίες του έρωτα και της φιλίας, όπως παρουσιάζονται στα Σονέτα, είναι αποκαρδιωτικές: απογοήτευση και χωρισμοί, αποξένωση και αυτοκατάκριση. Ο τελικός θρίαμβος του θανάτου μα και του χρόνου που φεύγει σαν άμμος μέσα απ’ τα δάχτυλα είναι πολύ αισθητός. Μόνο σ’ ένα υπερβατικό, ιδεαλιστικό επίπεδο, και με την πίστη στη διάρκεια της ποίησης, προβάλλεται μια καταφατική στάση, που αντιζυγίζει την απελπισία του ποιητή. Οι θύελλες του πάθους στα ποιήματα είναι απούσες. Αντί γι’ αυτές πα­­­ρατηρείται μια εκλεπτυσμένη ανάλυση του αισθήματος ταιριαστή με τις τεχνικές της ρητορικής και το φιλοσοφικό στοχασμό.
Το αθάνατο νήμα που διατρέχει τα 154 ποιήματα είναι το θέμα της ανθρώπινης αγάπης αλλά και η πάλη του ερωτευμένου ποιη­­τή με τον άστοργο χρόνο του ανθρώπου που αγαπά: And, all in war with Time for love of you / «Για την αγάπη σου μάχομαι εγώ το Χρόνο» (15.13). Ο Γ. X. Ώντεν παρατηρεί: «Είναι πολύ ισχυρό εδώ το βίωμα του Χρόνου ως διαρκούς παρουσίας, που κρίνει παρελθόν και μέλλον και αντιπαραβάλλεται με την εμπειρία ενός εξωτερικού κόσμου που ολοένα αλλάζει. Έτσι η ομορφιά που χάνεται απαθανατίζεται στην τέχνη» (Lectures on Shakespeare, Princeton University Press 2002, σ. 91).
Τα Σονέτα είναι ποιήματα λατρείας, απόλυτης αφοσίωσης, τέ­­­λειας απόγνωσης, όπου το εγώ των ποιημάτων, ο λυρικός ομιλητής, λαχταρά, απογοητεύεται, εκλιπαρεί, ταπεινώνεται, νοσταλγεί, σπαράσσεται. Ο Σαίξπηρ υμνεί την ωραιότητα του φίλου του, αν και ξέρει πως θα ξεθωριάσει· βεβαιώνει για την ακεραιότητά του γνωρίζοντας πως είναι πρόσκαιρη· εγκωμιάζει την τιμιότητα και το κάλλος μιας γυναίκας που δεν είναι ούτε ενάρετη ούτε όμορφη· δε σταματά να παραδέχεται τη διχασμένη και ασήμαντη ζωή του. Κι όμως, σ’ ένα σύμπαν φθοράς, έχοντας επίγνωση πως όλα είναι λειψά και λίγα, αποζητά επίμονα κάτι που θα διαρκέσει μετασχηματίζοντας τον πόνο, την αδυναμία και το εύθραυστο του έρωτα σε πρωτάκουστη μουσική και πυκνό νόημα.

(Από την Εισαγωγή του Ερρίκου Σοφρά)