Ο αφηγητής του βιβλίου επιστρέφει στο Σπίτι Παιδιού όπου μεγάλωσε, στην Πλατανιά Δράμας, αλλά και στα γύρω χωριά. Είναι ένας τόπος ζεστασιάς, παιχνιδιού και χαράς. Εκεί το παιδί αντικρίζει τη ζωή και το θάνατο – τα μάτια του είναι αθώα. Ανέμελα περάσματα, χωρίς την άδεια των μεγάλων στα ακατοίκητα σπίτια, με το εξαπτέρυγο στα χέρια στην εκκλησία, παίζοντας κρυφτό στα νεκροταφεία. Προσπαθεί να ξετυλίξει, μέσα από τα μισόλογα συγγενών και ξένων, τις ατομικές ιστορίες καθενός, αλλά και το περίπλοκο κουβάρι που είναι οι συλλογικές ρίζες.
Η ποίηση από τη Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας είναι στην Ελλάδα μια αόρατη ποίηση, σε μεγάλο βαθμό κατατρεγμένη ήδη από τη στιγμή του ονόματός της. Μαζί με την απαγορευμένη γλώσσα χάνεται και ό,τι γράφεται σε αυτήν. Στην ανθολογία περιλαμβάνονται δεκαεπτά ποιητές και ποιήτριες που έγραψαν και γράφουν στη μακεδονική γλώσσα από το 1945, και παρουσιάζονται αναλυτικά τα ποιητικά ρεύματα, από τους πρώτους μεταπολεμικούς ποιητές μέχρι τις σύγχρονες τάσεις, με στόχο τη γνωριμία με μια λογοτεχνία που παραμένει στη σκιά.
Πόσα βιβλία αδιάβαστα στα ράφια
πόσες πρωτεύουσες που δεν επισκεφθήκαμε
και πρόσωπα με τα οποία θα μπορούσαμε
να έρθουμε πολύ κοντά, αν τη συνάντηση
δεν αναβάλλαμε επ᾿ άπειρον. Αλλά ίσως
έτσι είναι καλύτερα. Ίσως είναι προτιμότερο
να έχεις μία πόλη, να ξέρεις από στήθους
τα τσιμεντένια ρείθρα της· ένα μοναχά βιβλίο
μια φωνή, στην οποία να επιστρέφεις
όπως στην πόρτα ενός δύσκολου φίλου·
και τώρα, που τα χρόνια επιταχύνουν
κι οι μέρες μας κυλούν απρόθυμα
είναι πλέον ασφαλές να ομολογήσεις
σ᾿ εκείνον που έδωσε ένα πρόσωπο
στ᾿ απρόσωπα αισθήματά σου, πως αυτή
η αδράνεια είναι το αληθινό μας σπίτι.
Υπό τον παράδοξο αυτό τίτλο συνυπάρχουν πέντε εκτενή διηγήματα του μεγάλου Αμερικανού συγγραφέα Ντένις Τζόνσον. Στο τελευταίο του έργo ο Τζόνσον πραγματεύεται το πρόβλημα της ίδιας της γραφής, το βίο του συγγραφέα, την παράλογη σχέση που αναπτύσσει με τον κόσμο. Σκηνοθετώντας επεισόδια που διαδέχονται το ένα το άλλο και χρησιμοποιώντας μια προφορική αφήγηση που πυκνώνει συχνά σε στοχαστικές, κωμικές και λυρικές εντάσεις, ο Τζόνσον παραδίδει ένα μάθημα σύγχρονης πεζογραφίας.
Στην Αρχαιολογία ο συγγραφέας ανατρέχει στους αρχαίους ελληνικούς μύθους· διαβάζει φύλλο το φύλλο τη Βίβλο, τα συναξάρια και το Κοράνι· ανασκαλεύει τα αραβικά κείμενα του Μεσαίωνα, τις χρονογραφίες και τα ανάλεκτα· αναπολεί το παρελθόν και αναλογίζεται το μέλλον της αραβικής ποίησης· ξαναπιάνει την ευρωπαϊκή και αμερικάνικη λογοτεχνία από μια αναπάντεχη πλευρά· αναφέρεται στην ψυχανάλυση, χωρίς να ξεχνά ένα από τα πιο αγαπημένα του αναγνώσματα, τις περιπέτειες του Τεντέν.
«Κατά βάθος, η Άννα είχε πάντα την ανάγκη να νιώθει τη γερή ρίζα των πραγμάτων. Το να έχει ένα σπιτικό τής είχε παραδόξως επιτρέψει αυτό ακριβώς. Μέσα από λοξά μονοπάτια, ήρθε κι έπεσε σ’ ένα πεπρωμένο γυναίκας, έκπληκτη που είχε χωρέσει μέσα σ’ αυτό σαν να το είχε επινοήσει η ίδια. Ο άντρας που είχε παντρευτεί ήταν αληθινός άντρας, τα παιδιά που είχε ήταν αληθινά παιδιά. Η περασμένη της νιότη της φαινόταν παράξενη σαν μια αρρώστια της ζωής. Από αυτήν είχε αναδυθεί σιγά σιγά για να ανακαλύψει πως και χωρίς την ευτυχία ζούσε κανείς: παραιτούμενη από αυτήν, είχε συναντήσει ένα πλήθος ανθρώπων, αόρατων πριν, που ζούσαν όπως δουλεύει κανείς – με επιμονή, συνέχεια, χαρά. Εκείνο που συνέβαινε στην Άννα πριν αποκτήσει το σπιτικό της ήταν πάντα εκτός των δυνατοτήτων της: μια διαταραγμένη έξαρση που τόσο συχνά συγχέεται με την ανυπόφορη ευτυχία. Είχε δημιουργήσει ως αντάλλαγμα κάτι επιτέλους κατανοητό, μια ενήλικη ζωή. Έτσι το θέλησε και το επέλεξε.»
«Δεν αναγνώριζα πια αυτά που έλεγα. Δεν αναγνώριζα πια τις ίδιες μου τις αναμνήσεις όταν τις αφηγούμουν· δεν αναγνώριζα πια αυτά που είχα ζήσει με τη μορφή που είχαν επιβάλει στην αφήγησή μου, έχανα τον εαυτό μου, ήξερα πως αν προχωρούσα σε αυτή την αφήγηση θα ήταν πολύ αργά για να γυρίσω πίσω»
Ο Χανς Κέλσεν συμπυκνώνει στο μικρό αυτό κείμενο τη ριζοσπαστική κριτική του στις γενικές θεωρίες της δικαιοσύνης, δείχνοντας τις αντιφάσεις και τα προβλήματα της θεμελίωσής τους, υπερασπιζόμενος συγχρόνως έναν σχετικισμό των αξιών που αποτελεί προϋπόθεση της επιστήμης, της ανεκτικότητας και της δημοκρατίας.
Σ’ ένα μικρό χωριό στην έρημο Ατακάμα της Χιλής, όπου οι περισσότεροι κάτοικοι δουλεύουν στα ορυχεία του νίτρου, ένα χαρισματικό κορίτσι αποκτά απρόσμενα το ρόλο της αφηγήτριας ταινιών.
«Υπάρχει κάτι το αξιολάτρευτο στην προσωπικότητα του σαπουνιού. Γιατί αξιολάτρευτο; Διότι η συμπεριφορά του είναι στον ύψιστο βαθμό συμπαθητική και συγχρόνως πέρα ώς πέρα αμίμητη. Ιδού ένα είδος μέτριου βότσαλου που αναπαύεται ισόπεδο μέσα στο πιο άκομψο (ενίοτε στο πιο φθαρμένο) πιατάκι του νοικοκυριού. Καταφθάνει ένας άνθρωπος με βρώμικα χέρια. Τότε το λησμονημένο σαπούνι θα του παραδοθεί.»
Το Σαπούνι είναι ένα σοβαρό και συγχρόνως κωμικό επικοινωνιακό πείραμα, που σκηνοθετείται ως ραδιοφωνική εκπομπή, ως θεατρική παράσταση, ως ημερολογιακή καταγραφή, ως θεωρητική πραγματεία.
Τι μπορεί να σημαίνει σήμερα η παραδοχή ότι ο Κάλβος είναι ποιητής «υψηλός»; Το «ύψος» είναι το νήμα που θα μας επιτρέψει να ανιχνεύσουμε τις αισθητικές αρχές από τις οποίες διέπεται το σύνολο του έργου ενός διανοούμενου που διαμορφώνεται και μετακινείται διαρκώς, σε μια Ευρώπη έντονων αισθητικών εξελίξεων και διεργασιών. Στις διαδρομές αυτού του βιβλίου, ο Κάλβος από υψηλός ποιητής γίνεται ένα ανθρώπινο παράδειγμα για μια διανοητική πορεία.
Αθήνα, 1914. Ο Ν. Γ. Πολίτης εκδίδει τις «εκλογές από τα τραγούδια του ελληνικού λαού». Ανέκδοτο όμως παραμένει στα συρτάρια του ένα χειρόγραφο με καταγραφές κειμένων που ο πατέρας της νεοελληνικής λαογραφίας φροντίζει να κρύψει. Τον φάκελο ανακαλύπτει ο αποκηρυγμένος γιος του Νικολάου, Alexandro Jorge de Carvalho de Polites. Κατά τη δίωξή του από το πατρικό, ο άσωτος υιός Πολίτη κλέβει το χειρόγραφο. Ξεκινά ένα ταξίδι ανά τον κόσμο μαζί με την πολύτιμη λεία του, την οποία διασπείρει μεθοδικά, ενώ παράλληλα συνθέτει στίχους στη μητρική του γλώσσα. Καταλήγει στη Βραζιλία, όπου διαπρέπει ως επιχειρηματίας και δημιουργεί πολυμελή οικογένεια.
Σάο Πάολο, 2019. Ο João Nikolao Polites da Silveira, υστερότοκος γιος του Alexandro και καθηγητής στην πρώτη έδρα νεοελληνικών σπουδών του Πανεπιστημίου του Σάο Πάολο, ολοκληρώνει ένα ερευνητικό πρόγραμμα διάσωσης και ανάδειξης του αποσιωπημένου χειρογράφου. Βασικό μέλος του προγράμματος, ο ελληνοβραζιλιάνος μεταδιδακτορικός ερευνητής Νικηφόρος Ερράντες αναλαμβάνει να εκδώσει τις «εκλογές από τα απόκρυφα τραγούδια του ελληνικού λαού», τα άσματα του χειρογράφου Πολίτη [φάκελος πατέρα], σε αντίστιξη με τα ποιήματα του ίδιου του Alexandro [φάκελος υιού].
Ο Γκαϊτό Γκαζντάνοφ ανασυνθέτει ολόκληρη την εποχή της ρωσικής επανάστασης από τη σκοπιά ενός ήρωα που μοιάζει αποστασιοποιημένος, αποδεικνύεται όμως στοχαστικός και ευαίσθητος παρατηρητής των γεγονότων και των ανθρώπων.
Η ώρα είναι δώδεκα το μεσημέρι και σε ένα μικρό χωριό της Ιρλανδίας ακούγεται η καμπάνα που χτυπά. Καθισμένος στο τραπέζι της κουζίνας, ο Μάρκους Κόνγουεϊ, πολιτικός μηχανικός, ξεκινά εκείνη ακριβώς τη στιγμή έναν νοερό απολογισμό της ζωής του, σκέφτεται το γάμο του, τα παιδιά του, τη δουλειά του, την πολιτική, σε μια χώρα που βρίσκεται στη δίνη της οικονομικής κρίσης. Ο απολογισμός αυτός κάθε άλλο παρά συγκροτημένος είναι· ακολουθεί τις υπόγειες και τυχαίες συνδέσεις που κυβερνούν τη μνήμη των ανθρώπων. Για μία ώρα ακριβώς, μέχρι να ακουστεί το σήμα των ειδήσεων στο ραδιόφωνο, ο απόηχος της καμπάνας γεννά στο νου του πολιτικού μηχανικού ένα αδιάκοπο τραγούδι, χωρίς τελείες, ερωτηματικά και θαυμαστικά: μια ελεγεία για το χάος της ζωής και τις καταδικασμένες προσπάθειές μας να το βάλουμε σε τάξη. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Ένας ευσυγκίνητος πατέρας
είναι δώρο για ένα κορίτσι
Κι όταν κλαίνε μαζί
μπροστά στην τηλεόραση
με τα τραγούδια
το κορίτσι ξέρει
ότι πριν απ᾿ την πόλη
ο πατέρας έζησε καιρό
σε μέρος με πολύ αέρα
κάτω απ᾿ τα πεύκα
Αργά αργά
η φτωχή του καρδιά
μεγάλωσε
χώρεσε έτσι αμέτρητα αντικείμενα
δεκαπέντε μικρά δέντρα που μεγαλώνουν
τη Μυρτώ που έφτασε αργοπορημένη
μα χώρεσε
τον Στάικο που βρήκε πρώτος θέση
κι εμένα
που βολεύτηκα
μα έπιασα όλο τον τόπο
έμεινε λίγος μόνο
για τον αέρα που μέσα του
τώρα φυσάει
φυσάει γρήγορα και δυνατά ο αέρας
κουνιόμαστε όλοι
Δροσερή είναι η καρδιά του πατέρα μου
Ο κόσμος του Εντύ Μπελγκέλ, το χωριό, το σχολείο, η οικογένεια, είναι ένας κόσμος βίας, εκφοβισμού και αποκλεισμού, που ο Εντύ βιώνει ακόμη πιο τραυματικά επειδή είναι διαφορετικός.
