Φλοιοί

Ακούμπησα τρία κομματάκια φλοιού πάνω σε ένα φύλλο χαρτί. Κοίταξα. Κοίταξα σκεπτόμενος ότι το να κοιτάζω θα με βοηθούσε ίσως να διαβάσω κάτι που δεν γράφτηκε ποτέ. Κοίταξα τα τρία μικρά θραύσματα ­φλοιού σαν τα τρία γράμματα μιας γραφής που προϋπάρχει κάθε αλ­­­φαβήτου. Ή, ίσως, σαν την αρχή ενός γράμματος που θα έγραφα, αλλά σε ποιον; Αντιλαμβάνομαι ότι αυθόρμητα τα τοποθέτησα πάνω στο λευ­­­κό χαρτί στη φορά της γραπτής μου γλώσσας: κάθε «γράμμα» αρχίζει από τα αριστερά, στο σημείο όπου έμπηξα τα νύχια μου στον κορμό του δέντρου για να αποσπάσω το φλοιό. Έπειτα ξεδιπλώνεται προς τα δεξιά, σαν άσκοπη ροή, σαν κομμένος δρόμος: αυλάκι που ξεδιπλώνεται, ιστός του φλοιού που πολύ εύκολα σκίζεται.
Τρία θραύσματα που αποσχίστηκαν από ένα δέ­­­ντρο, πριν από λίγες εβδομάδες στην Πολωνία. Τρία θραύσματα χρόνου. Πάνω σ’ αυτά τα θραύσματα, ο δικός μου χρόνος: ένα θραύσμα μνήμης, αυτό το άγραφο πράγμα που επιχειρώ να διαβάσω. Ένα θραύσμα του παρόντος, εδώ, μπροστά στα μάτια μου, πάνω στη λευκή σελίδα. Ένα θραύ­­­σμα επιθυμίας, το γράμμα που θα έγραφα, αλλά σε ποιον;
Τρία κομμάτια που η επιφάνειά τους είναι γκρίζα, σχεδόν λευκή. Ήδη γερασμένη. Χαρακτηριστικό της σημύδας. Ξεφτίζει σε σπείρες, όπως τα υπολείμματα ενός καμένου βιβλίου. Τη στιγμή αυτή που γράφω, η άλλη πλευρά είναι ακόμη ροζ, όπως η σάρκα. Εφάρμοζε τόσο καλά στον κορμό. Αντιστάθηκε στο γδάρσιμο των νυχιών μου. Και τα δέντρα υπερασπίζονται το δέρμα τους. Φαντάζομαι ότι, με το πέρασμα του χρόνου, αυτά τα τρία κομμάτια φλοιού θα γίνουν γκρίζα, σχεδόν θ’ ασπρίσουν, κι από τις δύο πλευρές. Θα τα φυ­­­λάξω; Θα τα τακτοποιήσω; Θα τα ξεχάσω; Και αν ναι, σε ποιον από τους φακέλους της αλληλογραφίας μου; Σε ποιο ράφι της βιβλιοθήκης μου; Τι θα σκεφτεί το παιδί μου, όταν εγώ θα έχω πεθάνει κι αυτό θα πέσει πάνω σε τούτα τα απομεινάρια;

Σημύδες του μπίρκενάου: τα δέντρα είναι εκείνα που έδωσαν το όνομα αυτό στον τόπο –οι σημύδες λέγονται Birken, και το «δάσος από σημύδες» Birkenwald– τον οποίο, όπως γνωρίζουμε, οι διοικητές του στρατοπέδου του Άουσβιτς θέλησαν να τον αφιερώσουν ειδικά στην εξόντωση των εβραϊκών πληθυσμών της Ευρώπης. Στη λέξη Birkenau, η κατάληξη au δηλώνει επακριβώς το λιβάδι όπου φυτρώνουν οι ση­­μύδες, πρόκειται δηλαδή για μια λέξη για τον τόπο καθ’ εαυτόν. Αλλά επρόκειτο επίσης να γίνει –ήταν ήδη– μια λέξη για τον ίδιο τον πόνο, όπως μου επεσήμανε ένας φίλος με τον οποίο μιλούσα γι’ αυτά τα πράγματα. Το επιφώνημα au!, στα γερμανικά, αντιστοιχεί στο πιο αυθόρμη­­το σημείο της οδύνης, όπως aïe! στα γαλλικά ή ay! στα ισπανικά. Βαθιά και συχνά συγκλονιστική μουσική από λέξεις που είναι τόσο βαθιά εμποτισμένες με τους φόβους μας. Στα πολωνικά λέγεται Brzezinka.
Οι σημύδες είναι τυπικά δέντρα γης φτωχής, ερημωμένης ή πλούσιας σε πυρίτιο. Τα αποκαλούν «δέντρα σκαπανείς», διότι αποτελούν συχνά την πρώτη δεντροστοιχία με την οποία ένα δάσος αρχίζει να κυριαρχεί στην άγρια γη. ­Είναι πολύ ρομαντικά δέντρα, στη σκιά των οποίων εκτυλίσσονται, στη ρωσική λογοτεχνία για παράδειγμα, αμέτρητες ερωτικές ιστορίες, αμέτρητες ποιητικές ελεγείες. Στη σκιά των σημύδων του Μπίρκεναου –των ίδιων των δέντρων που φωτογράφισα, εφόσον η σημύδα, που στις εύκρατες χώρες δεν ζει περισσότερα από τριάντα χρόνια, εδώ, στην πολωνική γη, αντέχει έως εκατό και περισσότερα– εκτυλίχθηκαν εκκωφαντικά χιλιάδες δράματα για τα οποία μαρτυρούν μονάχα λίγα μισοσβησμένα χειρόγραφα, που παράχωσαν στις στάχτες τα μέλη του Sonderkommando, Εβραίοι κρατούμενοι, επιφορτισμένοι με τη διακίνηση των πτωμάτων, προορισμένοι και οι ίδιοι στον θάνατο.
Μια ωραία ημέρα του Ιουνίου περπάτησα ανάμεσα στις σημύδες του Μπίρκεναου. Ο ουρα­­νός ήταν βαρύς. Έκανε ζέστη, η φύση ήταν ολάνθιστη: αθώα, πολύβουη, πεισματικά δοσμένη στην εργασία της ζωής. Σμήνη από μέλισσες πετούσαν σαν τρελές γύρω απ’ τα δέντρα. Σε πολλές σλαβικές γλώσσες, το όνομα της σημύδας είναι συνυφασμένο με την ανοιξιάτικη αναγέννηση, ανακαλεί τους χυμούς που ξαναρχίζουν να κυλούν μέσα στα δέντρα. Στις αρχές του Ιουνίου, στη Ρωσία εορτάζεται η «πράσινη εβδομάδα», που εξυμνεί τη γονιμότητα της σημύδας, του εθνικού δέντρου. Η σημύδα είναι επίσης το πρώτο δέντρο στο κέλτικο ημερολόγιο: συμβολίζει, λένε, τη σοφία.
Τι συνέπεια είχε αυτό το φως για το μάτι μου που έψαχνε; Ποια ήταν η συνέπεια για το μάτι μου, που καθώς δεν έψαχνε πλέον, καρφώθηκε στο έδαφος ή σηκώθηκε προς τις μακρινές κορφές των δέντρων;