Παρόλο που, εκείνη την εποχή, ήταν η ανάγκη της καθημερινότητας (τα χρήματα που μας έλειπαν) που την ωθούσε σε αυτές τις τόσο αυθόρμητες αντιδράσεις, εξέφραζε επίσης, πολλές φορές, την επιθυμία της να με δει να σπουδάζω, να ανέβω πιο ψηλά από εκείνη, σχεδόν με ικέτευε Δεν θέλω να βασανιστείς όπως εγώ στη ζωή, εγώ έκανα βλακείες και μετανιώνω, γκαστρώθηκα στα δεκαεφτά μου. Και μετά μόνο βάσανα, έμεινα εκεί και δεν έκανα ποτέ τίποτα άλλο. Ούτε τα­­ξί­­δια ούτε τίποτα. Πέρασα όλη μου τη ζωή να καθαρί­ζω το σπίτι, να ξεσκατίζω παιδιά και γέρους. Έκανα μαλακίες. Πίστευε ότι είχε κάνει λάθη, ότι είχε κλείσει, χωρίς πραγματικά να το θέλει, το δρόμο προς μια καλύτερη μοίρα, μια πιο εύκολη και άνετη ζωή, μακριά από το εργοστάσιο και τις μόνιμες έγνοιες (μάλλον: τη μόνιμη αγωνία) πώς θα διαχειριστεί σωστά τον οικογενειακό προϋπολογισμό – ένα και μόνο λάθος μπορούσε να οδηγήσει στο να μην έχουμε να φάμε στο τέλος του μήνα. Δεν καταλάβαινε ότι η πορεία της, αυτό που εκείνη αποκαλούσε λάθη της, ανήκε αντιθέτως σε ένα σύνολο απόλυτα λογικών μηχανισμών, ρυθμισμένων με ακρίβεια εκ των προτέρων, αμείλικτων. Δεν μπορούσε να αντιληφθεί ότι η οικογένειά της, οι γονείς της, τα αδέρφια της, ακόμη και τα παιδιά της και το σύνολο σχεδόν των κατοίκων του χωριού, είχαν αντιμετωπίσει τα ίδια προβλήματα, ότι επομένως αυτά που εκείνη αποκαλούσε λάθη δεν ήταν στην πραγματικότητα παρά η πιο ολοκληρωμένη έκφραση της κανονικής εξέλιξης των πραγμάτων.

Δεν αναγνώριζα πια αυτά που έλεγα. Δεν αναγνώριζα πια τις ίδιες μου τις αναμνήσεις όταν τις αφηγούμουν· οι δύο αστυνομικοί μου έκαναν ερωτήσεις που με ανάγκαζαν να περιγράφω τη νύχτα με τον Ρεντά διαφορετικά απ’ ό,τι θα ήθελα και δεν αναγνώριζα πια αυτά που είχα ζήσει με τη μορφή που εκείνοι είχαν επιβάλει στην αφήγησή μου, έχανα τον εαυτό μου, ήξερα πως αν προχωρούσα σε αυτή την αφήγηση, με βάση αυτά που με ρωτούσαν ή με βάση τις κατευθύνσεις που με ανάγκαζαν να ακολουθήσω, θα ήταν πολύ αργά για να γυρίσω πίσω, αυτό που θα ήθελα να πω θα χανόταν, αισθανόμουν πως αν ένα πράγμα δεν λεγόταν τη στιγμή που έπρεπε να ειπωθεί θα εξαφανιζόταν, χωρίς δυνατότητα επιστροφής, μη αναστρέψιμα, η πραγματικότητα απομακρυνόταν, διέφευγε, αισθανόμουν πως κάθε κουβέντα που πρόφερα μπροστά στην αστυνομία καθιστούσε τις υπόλοιπες κουβέντες αδύνατες, εκείνη τη στιγμή και για πάντα, καταλάβαινα πως υπήρχαν ορισμένες σκηνές, ορισμένα πράγματα που δεν θα έπρεπε να τα πω αν ήθελα να θυμάμαι τα πάντα, πως δεν μπορούμε να θυμόμαστε παρά ξεχνώντας, και πως αν οι αστυνομικοί με πίεζαν να θυμηθώ αυτά τα πράγματα τότε ήταν που θα ξεχνούσα τα πάντα.

Ο πακιστανός πετάχτηκε απάνω. Έβγαλε το μουσαμά. Δεν έφευγε όμως, τον κοίταζε. Βαριανάσαινε με ανοιχτό το στόμα και τον κοίταζε έτοιμος να απομακρυνθεί αν πήγαινε να τον πλακώσει στο ξύλο. Έβγαλε απ’ την τσέπη του μερικά χαρτονομίσματα και του μέτρησε δύο δεκάρικα. Τ’ άρπαξε και έκανε πίσω. Έφυγε γρήγορα, τρέχοντας. Τον κοίταξε να κατεβαίνει την πλαγιά τους αμπελώνες, να κατρακυλά μέσα από τ’ αμπέλια σα διωγμένο ζώο και να βγαίνει στο δρόμο, μέχρι που έστριψε και χάθηκε πάλι μέσα στα χωράφια που πηγαίνανε μέχρι εκεί που έφτανε το μάτι. Τώρα δεν υπήρχε ψυχή στην πλαγιά. Κοίταξε απ’ την άλλη τις σειρές τα τρυγημένα αμπέλια που έφταναν κάτω στο χωριό, περνούσαν και συνέχιζαν μετά απ’ την άλλη πλευρά στην πεδιάδα μέχρι πέρα στη θάλασσα. Στο βάθος, στον Κορινθιακό, στο σύννεφο που τον είχε σκεπάσει κι ερχότανε προς τα δω, η θάλασσα φαινόταν σκοτεινή και απειλητική. Πάνω απ’ το Κιάτο λάμψανε οι πρώτες αστραπές. Είχε προλάβει τη μεγάλη καταιγίδα, απόψε σαπίζαν όλα. Έπρεπε μόλις κόψει να κατέβει με τον Ερμίρ στα Αηδόνια και να ετοιμάσει τα δίχτυα στις ελιές.

Το ΚΤΕΛ έτρεχε αθόρυβα πάνω απ’ τον Σκαραμαγκά. Ήτανε σαν όνειρο όπου έδυε ο ήλιος. Τα ναυπηγεία με τους μπλε γερανούς πάνω από τα ελαφριά κύματα. Οι δεξαμενές της Ελίν μέσα στους ξερούς λόφους στην άλλη μεριά της εθνικής. Η Πετρογκάζ. Οι προκυμαίες που έμπαιναν στη θάλασσα, με τα μικρά γκαζάδικα που περίμεναν να φορτώσουν μπροστά απ’ τα διυλιστήρια στο λιμανάκι των ΕΛΠΕ. Σ’ αυτά τα μικρά οι θυρίδες δεν περνάγανε τα πέντε μέτρα και καμιά φορά έφτανε ο ήλιος και μπορούσε να τον βλέπει απ’ το βάθος της δεξαμενής. Άνοιγε τα καπάκια, σερνόταν και έμπαινε στους πυθμένες, έστρωνε το πανί και άναβε το ηλεκτρόδιο. Σήκωνε την τσιμπίδα και το έβλεπε να λιώνει και να χύνεται ο μαλακός χάλυβας του πυρήνα του μέσα στη ρωγμή, να ξεχειλίζει μαλακά μαλακά από πάνω η πάστα και να ψύχεται καθώς τραβούσε δύο εκατοστά την τσιμπίδα, κολλούσε χιλιοστό χιλιοστό σα χειρούργος με το μάτι καρφωμένο στη συγκολλητική ουσία που καταναλωνότανε απ’ τη θερμότητα με ένα άσπρο εκτυφλωτικό φως, για δέκα ώρες χωρίς να σκέφτεται τίποτα, να μην περνάει τίποτα απ’ το μυαλό του, κοιτάζοντας μόνο την μπλε ακτινοβολία που τρεμόπαιζε απ’ τους σπινθήρες πίσω απ’ τη μάσκα του, εντελώς μόνος εκεί μέσα χωρίς να χρειάζεται να πει καμιά κουβέντα με κανέναν, χωρίς ν’ ακούγεται ψυχή εκτός από τη γεννήτρια και την ηλεκτρική εκκένωση, με όλους τους μυς του τεντωμένους τσίτα αλλά χωρίς μισή σκέψη, μέχρι να τελειώσει τη ρωγμή και να συρθεί μέσα απ’ τη θυρίδα στην επόμενη δεξαμενή.

Καταρχήν, το σπίτι. Ένα μεγάλο σπίτι. Με κεραμίδια, στις πλαγιές ενός νησιού σε μια από τις βόρειες πολιτείες της Αμερικής. Ένα υπέροχο σπίτι, το σπίτι του παππού και της γιαγιάς μου – ή τουλάχιστον ήταν κάποτε, και έτσι το γνώρισα εγώ. Μια φορά κι έναν καιρό είχαν ξεκινήσει με το ιστιοπλοϊκό πηγαίνοντας βόρεια κατά μήκος της ακτής. Μια φορά κι έναν καιρό είχαν φορτώσει στο σκάφος ρούχα και βιβλία για όλο το καλοκαίρι και ξεκίνησαν έχοντας στο μυαλό τους μόνο ένα σημείο του ορίζοντα. Μια αίσθηση περιπέτειας. Έναν χαμηλόφωνο αστικό δονκιχωτισμό. Πέρασαν ένα μήνα ακολουθώντας τους όρμους και τους πορθμούς της ακτογραμμής, πηγαίνοντας πλάγια κόντρα στον άνεμο για να περάσουν χερσονήσους και ακρωτήρια, και το είδαν από τα ήρεμα νερά του κόλπου να λάμπει στον ήλιο: το σπίτι τους. Αυτή είναι η ιστορία που μου είπαν. Δεν την αμφισβητώ γιατί μου αρέσει. Συγχωρώ την αβεβαιότητα και την απλοϊκότητά της, γιατί ήταν μια εποχή που ήταν πιο εύκολο να πεις μια ιστορία. Μια εποχή που οι τροχιές ήταν πιο ξεκάθαρες και η αισιοδοξία έλαμπε σαν το φως της μέρας στις γωνιές ενός απογεύματος του Ιουνίου που ευωδιάζει με λουλούδια θρεμμένα απ’ τη βροχή. Ήταν άραγε ένα τέτοιο απόγευμα όταν έφτασαν εδώ για πρώτη φορά ο παππούς και η γιαγιά μου;

[…] μια τεράστια νταλίκα να περνάει από τον κεντρικό δρόμο, ένα μακρύ θηριώδες μηχάνημα που γρύλιζε και σερνόταν αργά με τον οδηγό ψηλά στην καμπίνα πάνω από τις ρόδες να το οδηγεί προσεκτικά στον στενό δρόμο, προσέχοντας μη σπάσει τους καθρέφτες των αυτοκινήτων που ήταν παρκαρισμένα και στις δύο πλευρές ενώ στην καρότσα πίσω κουβαλούσε κάτι αποσυναρμολογημένο σε κομμάτια και δεμένο κι απ’ τις δυο μεριές με ιμάντες και αλυσίδες, κάτι που εκ πρώτης όψεως έμοιαζε με τα λαμπερά κόκαλα κάποιου θεόρατου πλάσματος που είχε πια εκλείψει και το είχαν ξεθάψει από τη γη κι είχαν μαζέψει τα πλευρά του σε έναν τακτοποιημένο σωρό γύρω από το χοντρό απομεινάρι μιας κολοσσιαίας σπονδυλικής στήλης που ο χρόνος και τα στοιχεία της φύσης είχαν λευκάνει δίνοντάς του μια τόσο παγερή κεραμική λάμψη που θα εντυπωσιαζόμουν αν ακουμπώντας το δια­πίστωνα πως η υφή του έμοιαζε με οτιδήποτε άλλο εκτός από γυαλί, και μόνο όταν η νταλίκα είχε πια περάσει και είδα στο πίσω μέρος της καρότσας να κρέμονται προστατευτικές ταινίες και σήματα κινδύνου κατάλαβα ότι το φορτίο ήταν μια τουρμπίνα ανεμογεννήτριας που είχε αποσυναρμολογηθεί εντελώς, με τα πτερύγια και τον κωνικό πύργο αποχωρισμένα από το κέλυφος και τοποθετημένα κατά μήκος της καρότσας αλλά με εμφανή διάβρωση στα σημεία στήριξης στη βάση που έδειχναν ότι η τουρμπίνα είχε πρόσφατα τεθεί εκτός λειτουργίας, ως ελαττωματική ή περιττή ή απαρχαιωμένη με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο, ίσως επειδή

έκαιγε λάδια

όπως θα έλεγε ο πατέρας μου […]

Και οι εικόνες που έχει βάλει στον τοίχο μοιάζουν με κολάζ, κομμάτια από φωτογραφίες σκισμένες γρήγορα με το χέρι, έτσι όπως σκίζονται οι φωτογραφίες και φτιάχνουν ένα άσπρο περίγραμμα για πλαίσιο στο χαρτί και για υπενθύμιση ότι κάτι τους λείπει, και στερεωμένες με πινέζες και φόντο την Αθήνα ή τον ουρανό, δεν έχει σημασία, γιατί όλο κάτι θα καλύπτεται, σημασία έχει όμως το πλάτος που έχουν οι άσπροι αυτοί διάδρομοι και αν θα μπορεί η Μαρία να περπατήσει σε αυτούς χωρίς ακροβατικά ή αν θα χρειαστεί να εφαρμόσει άλλες πιο σύνθετες τακτικές, όπως στη θάλασσα που κολυμπούσε μέσα σε διαδρόμους με τα χέρια της κολλημένα στο πλάι πάνω στο σώμα, τίποτα να μην εξέχει, γιατί αν εξέχει μπορεί και κάπου να σκαλώσει, κι ίσως έτσι αν όλο αυτό το φανταστεί στο υγρό στοιχείο να χάνει ένα κομμάτι από την αγριότητά του και να γίνεται ποιητική μεταφορά, βέβαια παραμένει αλήθεια ότι στη θάλασσα περνάει κανείς μικρό μέρος της ζωής του, εκτός κι αν είναι γοργόνα ή ψάρι ή δελφίνι και η εικόνα ενός δρόμου με άσφαλτο και διακλαδώσεις είναι πιο κοντινή σε πλάσματα που θέτουν έναν στόχο.

Οι πινέζες στο κολάζ όλο και μετακινούνται και τα πρόσωπα σκεπάζουν το ένα το άλλο και εναλλάσσονται, μάτια, μαλλιά, χρώματα και φακίδες, όλα διάσπαρτα και κάπως άτσαλα βαλμένα αντικριστά, να φτιάχνουν διαδρόμους, και η Μαρία πηγαίνει πάνω κάτω στο χάρτη αυτό, που, εκτός από τις άλλες λειτουργίες του, την εξάσκηση στην ισορροπία, την επιλογή και την απώλεια, έχει και άλλη μια πολύ σημαντική για την επιβίωση στο σπίτι, μιας και όλα τα κομμάτια κρύβουν επιμελώς το πρόσωπο της Άννας, έτσι που να μην το αναγνωρίζει ως ολότητα η Μαρία όταν το κοιτάζει από μακριά, και όταν διατρέχει τους διαδρόμους κάθε φορά να το βλέπει μονάχα αποσπασματικά, για να μπορέσει τελικά κάπως να το αντιμετωπίσει, μιας και πιο εύκολα τα βάζεις μ’ ένα ρουθούνι, δύο βλεφαρίδες και την άκρη μιας ρυτίδας απ’ ό,τι με την εικόνα μιας μητέρας ολόκληρης, αρτιμελούς και απολύτως μόνης.

Στην τηλεόραση, τα μανίκια ενός θεόρατου Ιησού χαϊδεύουν τις κορυφές των κτιρίων μιας μεγάλης πόλης, ένα έντομο στο μέγεθος φακής ευθύνεται για τον οδυνηρό θάνατο του πληθυσμού ενός αφρικανικού χωριού, ο Ροζ Πάνθηρας, ημίγυμνα κορίτσια λικνίζονται δίπλα από έναν τροχό με γράμματα, άλλα ημίγυμνα κορίτσια γλείφουν το δάχτυλό τους και με καλούν να τις πάρω τηλέφωνο, κυλιούνται με τα εσώρουχα πάνω σε ένα μεγάλο κρεβάτι, εγώ με την Άλφα δεν έχουμε κυλιστεί ποτέ με τα εσώρουχα σε κανένα κρεβάτι, με καλούν να παίξω μαζί τους, με περιμένουν, λένε, πίσω μου ακούω τον αδερφό να βγάζει έναν υφασμάτινο ήχο. Το ξυπνητήρι στο ρολόι του χεριού μου χτυπάει την ώρα για το φάρμακό του. Παίρνω τη μύτη μου από την οθόνη και τον κοιτάζω μισοκλείνοντας τα μάτια. Γύρω είναι όλα θολά, στο κέντρο ο αδερφός έχει το χέρι του μες στο παντελόνι του.

Η μυωπία μου θα ανέβαινε μες στα χρόνια με ραγδαίους ρυθμούς καθιστώντας με σχεδόν τυφλή. Σαν να με σαμποτάριζε ο ίδιος μου ο εαυτός, τα μάτια μου έπαψαν να βλέπουν τον κόσμο όπως ήταν. Η πραγματικότητα θα έπαιρνε τις διαστάσεις που εγώ θα επέλεγα. Με ή χωρίς γυαλιά;

Ο αδερφός μού τα έκρυβε και μ ᾿ έβλεπε γελώντας να σκοντάφτω στις γωνίες των επίπλων, να πασπατεύω τους τοίχους για το διακόπτη. Έμαθα το σπίτι μας ψηλαφίζοντάς το.

Τα κορίτσια με γυαλιά δεν είναι όμορφα, θα μου έλεγε αργότερα ένας συμμαθητής μου με γυαλιά. Αυτός ο παράλογος διαχωρισμός εγγράφηκε μέσα μου σαν ετυμηγορία: ήμουν άσχημη λοιπόν. Σαν ακούσια αντίδραση άρχισα να χάνω διαρκώς τα γυαλιά μου. Ο μπαμπάς θυμωμένος πια με την αφηρημάδα μου μου έφτιαξε ένα ζευγάρι από έναν δικό του παλιό σκελετό. Έναν καφέ κοκάλινο που μου σκέπαζε όλο το πρόσωπο και συχνά γλιστρούσε μέχρι την άκρη της μύτης μου. Ήταν τα γυαλιά που θα κρατούσα αλώβητα για πολλά χρόνια.